Доколку имате хроничен недостаток од природа, зеленило, опојните миризби, душата ви копнее по слобода, ама и по добра, најдобра домашна храна, по кротка искрена љубезност, едноставно: ако ви треба доказ дека сте живи, време ви е да го посетите селото Рамне. А таму, од најубавиот, панорамски поглед на Охрид, откако ќе си направите неколку селфиња, ќе приметите нешто „чудно“ во вашиот лик: насмевката ви станува заразна, а очите ви светкаат како ѕвезди во топлите летни ноќи. Ах што прави природата! И, тоа е само почеток- вашата станица е домаќинска куќа Пирустија, Наташа со сопругот и синовите, кои џентлменски ја следат и помагаат во реализирањето на прекрасниот сон.

„Пирустија Неданоски“ е повеќе од традиција: предаденост, љубов, домаќински стокмена храна, ама и големото љубопитно срце на Наташа, целата замисла да ја прилагоди на своето семејство. Постои ли во оваа ваша фамилијарна ангажираност и желба луѓето да се вратат на природното, нормалното, да ги соблечат „маските од градот“, и да си бидат свои, меѓу своите?
-Па… ДА! Искрено, јас потекнувам од типично градско семејство со минимизиран допир со селото, но со огромна поврзаност со природата. Го сакам езерото како белег на моето детство, но сега е време кога треба да им се оддаде почит на планините кои го опкружуваат, затоа што успеале да го зачуваат. Тоа е исто како со луѓето, најважна е поддршката со која го добиваме спокојот.
Желба ми е секој кој има услови или може да ги создаде, да се обиде да се реализира на сопственото тло, во чиста рурална средина. Се надевам дека фамилијарно испраќаме универзална порака која не е ништо поразлична од развиените земји. Штета би било она што нам ни е нормално, природно, едноставно, да го комплицираме. Само треба мудро да го доразвиеме.

Како стаса идејата, една поетеса, наставничка по македонски јазик, жена на ова време, да се одлучи старата куќа во селото Рамне- Охрид да ја претвори во домаќинска куќа каде се јаде и пие сe домашно, ама се оди и до бавча, црква, се другарува со дрвја и тревки…? Колку време ја крчкаше идејата?
– Клише е ако кажам дека сe дојде спонтано, но, така е! Љубовта кон татковината ја подгреаја мојата желба да бидам „учител по македонски јазик“ која е тесно поврзана со моите сакани модел-наставници. Но, покрај науката, замислував како јас тие деца ги подучувам, ги припремам за живот. Штом децата учат од подражавање (имитирање), општествената одговорност е да си таков пример кој ќе го следат, сметајќи се себе како пример растоварен од притисоци и стереотипи, пример кој се труди да се реализира во повеќе области.
Почнав да пишувам на 14 години и мојата прва песна се вика „Патник“- конечно ја разбирам предодреденоста на насловот… Пишувам експресивно, лично, соголено, едноставно… Јас сакам поезијата, иако имам и прозни обиди.
Готвењето пак е мојата детска пасија и аманет од бабите и тетките, а најмногу од мојата мајка. Кога велам аманет, тоа е толку вбризгано во нашиот код што дома се јаде само домашно, набрано, зготвено, создадено, едноставно пораз е да ги нахраниш децата со „купено“ …
Кога кон сето ова погоре ќе се спои- љубовта кон готвење, градинарување, книжевност, учителствување, природа, сосем спонтано се раѓаше и развиваше идејата…која патем уште еволуира.

Концептот е совршен, селски и градски јадења од овој крај, првенствено од Охрид да се подготвуваат на традиционален начин. Верувам љубовта кон готвењето е генска работа кај тебе а еве ја препознавам и кај помалиот син Петар. Всушност, со пирустија, магичен триножец што јадењата ги пече на најволшебен начин, се создаваат чудата. Требаше ли некаква подготовка, усовршување за пирустија?

– Првото ѓомлезе беше бескрвната жртва на овој концепт… Сe после него е магија. Често знам да нагласам дека јас не го готвам најубавиот комат, или најубавото кошмишпите или питулици и преснец, но сметам дека храбро успеав да ги адаптирам типично градските охридски јадења во селско домаќинство подготвени на пирустија под сач- е тука ја крчкам посебноста.

Петар е интересен пример на дете кое како и сите деца сакаат да се плеткаат в кујна кога се прават кифли и колачи. Ми направи голем ќејф што изрази желба за подготовка на комат, од месење и сучење, до печење. Секако дека нам како родители нe радува фактот што Христијан и Петар се природно дел од приказната, сите заедно сме. Христијан е ветеринарен техничар кој е посветен на животните од фармата, а планината за него е втор дом и огромен потенцијал како предизвик за истражување. Наследството од дедо му го претвора во традиција на збирање чаеви, печурки, бобинки… респектирање на природата и нејзините дарови.
Приказните од селото, легендите за вредностите и историските настани нe прават многу горди, па со страст им ги прераскажуваме на нашите посетители. Има држави кои од каменот прават приказна и ја продаваат, а ние, Македонците, имаме зад секој камен приказна- само треба внимателно да ја слушнеме, научиме, да ја раскажеме и „продадеме“ зашто на неа имаме полно право!

Што освен комат, ѓомлезе се пече на пирустија? Што е најомилено, најбарано јадење, имате ли домашни чаеви, џемчиња и сирења, и, како се станува гостин во вашата домаќинска куќа?

– Пирустијата и сачот кај нас се- рерната во вашиот дом. Сe што може да се подготви дома, може и под сач- марифетот е да се погоди температурата, времето и засиленоста на овие наши горен и долен „греач“. Коматот е нашиот заштитен знак, но преснец и питулици се исто барани, а секако и ѓомлезето. Клучот е во намирниците- зеленчуци набрани од сопствената бавчичка или позајмени од селските земјоделци, домашни тукушто снесени јајца, брашно мелено на камени млинови, млечни производи од локални фармери или нашите Slow food пријатели и најважното- чистата летничка изворска вода зачинета со љубов.

На „Тезгата на Петар“ изложуваме од сe што во моментот имаме како домашен производ од сопствените намирници. Па тука се наоѓаат: ракија, ликери, слатко и мармалади, пинџури и ајвар, чаеви и зачини. Од неодамна изложуваме и сувенири, а тоа се врамени везени етно мотиви на панама и рачно изработени миризливи свеќи од работилницата https://www.facebook.com/siondolenchandmadecandles .
Во нашата домаќинска куќа се доаѓа со претходно закажување, а најважно од сe е што сите гости уживаат ексклузивитет т.е. тие се единствени гости тој ден. Целосно им се посветуваме и сe уште работаме со девизата : „Ова е нашето рурално секојдневие, придружете ни се!“. Најчесто гостите се регистрираат и закажуваат преку платформата https://genuinexperiences.com/ на која имаме свој профил со свои понуди.

Од интерактивните другарувања најмногу ми се допадна можноста да се научи како се прави комат. Кога ти ја научи оваа „вештина“ и, што велиш за „ученичките“?
– Помеѓу креветот или куњските столови, јас го бирам и од секогаш сум го бирала второто, а од таа перспектива имам поглед кон сите „тајни“ на домаќинката… Ѕиркав во вештините на баба ми, мајка ми…а престиж ми беше да ја пречекам мајка ми од на работа со ручек, и тоа постојано го правев со полесни предизвици како грашок или компир-манџа. Но еден ден, бев четврто одделение, ја пречекав со комат- е тоа беше мој мал спектакл. Не се плашев да згрешам, зашто во дел од процесите претходно ме оставаа да се мешам. Оттогаш започна сe…
Интересно е тоа што гостите кои доаѓаат со деца овие неколку саати се ослободени од грижата за нив и од технолошките зависности. Освен што имаат пристап до фармата со животинките и бавчата, тие ми „помагаат“ во месењето и сучењето комат. А кога ќе се испече нивното дело, тоа е секако највкусното на трпезата и оние кои „никогаш не јадат“ чудесно пројадуваат…

Бидејќи веќе ви бев гостин во семејната камена куќа, станавме пријатели, можам да речам дека Пирустија е лек за сe. Кога ќе заскокотка носталгијата, оној копнеж што нурнува во сите одаи на душата, во немирите, се оди во селото Рамне. И токму така, сите гости стануваат пријатели и- се враќаат пак?
– Најубавиот дел од приказната е енергијата која ја споделуваме со гостите. Освен што присуствуваат на „претставата комат“ и го гледаат целиот процес, гостите по желба можат да се вклучат во секој сегмент, и тоа тие го прават. Работејќи уживаме и разговараме на секакви теми- се запознаваме и зближуваме, тоа е природно и спонтано, тоа е убавината. Со многумина сме во контакт, се поддржуваме во активностите и со дел од нив практично си помагаме.

За среќа, знаеме дека зборовите ја имаат магичната моќ, но, се случува ли во долгите летни ноќи, на гостите да им читаш своја поезија? Или пак, опиени од убавините и тие сами стануваат поети?
– Се крчкаат некои културни замисли кои се планира да бидат дел од селото со вклучување на жителите. Поезијата сe уште селективно ја споделувам, мора секоја етапа да созрее. Но, секако, сите наши вештини, знаења и способности ги ставаме во функција на селото и селското домаќинство. До сега сме организирале детски шаховски турнири, уредувачки маратони за Википедија на македонски јазик, училишни пешачки тури и пикници, мултиетнички проекти и кампови и слично. Во најава се уште културолошки активности преку кои ставаме акцент на едноставноста, припадноста, корисноста од запознавањето и зачувувањето на својот бит. Зборовите имаат чудесна моќ, но претворени во дела се помоќни. Си ветив дека нашите дела ќе бидат поврзани со зачувување на агробиодиверзитетот, еко-едукација, социјално претприемништво, култура на живеење, цврста животна средина. Јас работам со храна и убедена сум во корисноста од селектирање на отпадот и остатоците од храната- едноставно, секоја трошка е буквално искористлива.
Во името Пирустија всушност има огромна симболика, цврстината е во сите три ногалки заедно- Сонце, Вода, Земја- овде, дома, ги поседуваме во изобилство.

Валентина Вања Тодоровска